Oorzaken De bekendste en meest voorkomende duivenziekte is ornithose; letterlijk betekent dit woord 'vogelziekte'. Reeds lang is deze ziekte bekend. Zoals de naam reeds zegt, komt de ziekte niet alleen bij duiven voor maar bij vele vogelsoorten. De veroorzaker van ornithose is een virus. Tegenwoordig spreekt men van het ornithose-complex omdat gebleken is dat niet alleen dit virus (dat een andere naam gekregen heeft en wel Chlamydia ) maar ook bacteriën en mycoplasmata mede verantwoordelijk zijn voor al die ontstekingen en veranderingen van de slijmvliezen van het oog, neus, keel en darmen. De ziekte is niet dodelijk. Wanneer de duif in een goede omgeving gehouden wordt (warm en geen tocht ) zal hij vanzelf weer beter worden. Daar dit echter vier dagen tot drie weken in beslag neemt, kan men deze langzame genezing bij jonge duiven in het vliegseizoen niet afwachten, omdat ze dan de aansluiting op de verdere vluchten missen. Oude duiven die lijdende zijn aan Ornithose-complex houdt men vanzelfsprekend thuis; ze hebben geen goede conditie en zijn niet in vorm. Het ornithose-complex wordt ook wel de verkoudheid van de duiven genoemd. De verschijnselen lijken namelijk op de verkoudheid die wij bij de mens kennen al is de veroorzaker een heel andere. Het ornithose-complex wordt veroorzaakt door verschillende kiemen tezamen (verschillende bacteriën en virussen ), die gewoonlijk voorkomen in elk duivenhok en die normaal geen kwaad doen. Wanneer echter duiven in moeilijke omstandigheden komen (dit wordt stress genoemd) dan kan de duif ziek worden en gaan lijden aan het ornithose-complex. Bijvoorbeeld na een vermoeide reis, slechte voeding, vochtig koud hok of op de tocht zitten. Ook kan hij al lijdende zijn aan een andere ziekte (wormen, coccidiosis enz.). Maar ook, en dit is heel belangrijk, kan de duif ziek worden wanneer er teveel van die ‘normaal' voorkomende kiemen aanwezig zijn. Dit kan gebeuren wanneer er al duiven in het hok aanwezig zijn die lijden aan het ornithose-complex. Het eerste kenmerk dat we zien wanneer een duif lijdende is aan het ornithose-complex, is dat de vogel minder vlieglust heeft. Dit is niet specifiek voor deze ziekte. Bij bijna alle ziekten zullen we dit opmerken. Wanneer de ziekte voortschrijdt, zien we dat er wat aan de ademhaling hapert; de duiven zijn snel vermoeid, zitten bij de minste inspanning met de bek open te hijgen.   Ziektebeeld De eerste duidelijke afwijking zien we aan de ooglidranden; de witte (of licht roze kleur) wordt dan grijs tot bruin en de randen worden dikker. De oogbol die normaal wel glanst en iets vochtig oog. Daar ook de afvoerbuis, die het overtollige vocht van het oog laat wegvloeien, verstopt is, zal het vocht als tranen uit het oog vloeien en onder het oog een natte, ontstoken plaats geven. Bij ernstige patiënten zal het bovenste ooglid aan het onderste ooglid verkleven. De neusdoppen, normaal krijtwit, worden grijzer van kleur en zien er ook vochtig uit. Het neusslijmvlies is ontstoken; neusuitvloeiing is het gevolg. Ook zullen de duiven gaan niezen. Door de prikkeling die de ontstoken slijmvliezen geven, zal de duif aan de kop gaan krabben. De bek is meestal iets geopend omdat de ademhaling bemoeilijkt wordt door dat de slijmvliezen van de neus, keel en luchtpijp verdikt zijn. Duurt de ziekte enige tijd dan is het mogelijk dat de ontstekingen van de luchtpijp zo ernstig zijn en dat er zich een dusdanige vernauwing heeft gevormd dat er bij iedere in en uitademing een bepaald geluid wordt geproduceerd dat we reutelen noemen. Doordat de darmen ook ontstoken zijn, is de ontlasting dikwijls niet meer gebonden maar dun. De duif is ziek en zal ‘bol' gaan zitten; er zal geen dons meer gegooid worden. In het kort samen gevat zijn de verschijnselen van het ornithose-complex; minder vlieglust, donkere dikke tot samengekleefde oogleden, veel vocht op de oogbol, donkere neusdoppen met eventueel neusuitvloeiing, niezen, moeilijke ademhaling met reutelen en soms dunne ontlasting. Dat sommige liefhebbers graag hun duiven in één mand hebben zonder duiven van andere liefhebbers, is te begrijpen. Tocht is ook een omstandigheid waardoor de ziekte snel kan optreden. Zo zien we wel eens dat de afwijking aan oog en neusdoppen aan een zijde voorkomen en wel bij verschillende duiven in één hok, allen aan de zelfde kant van de kop. Blijkbaar is er dan tocht (door verkeerde luchtopeningen) in dat hok. De Engelsen noemen deze ziekte terecht; verkoudheid van één oog (the one eye cold).   Overbrenging Het ornithose-complex is besmettelijk, dit wil zeggen dat de ene duif de andere duif ziek kan maken doordat de verschillende veroorzakers, de bacteriën enz., van de zieke naar de nog gezonde duif gaan. Dit kan gebeuren via het drinkwater, het opnemen van besmette ontlasting maar ook via de lucht. In een duivenhok waarin één of meerdere duiven lijden aan het ornithose-complex zullen die zieke duiven de overige besmetten. Meestal liggen er een paar dagen tussen het besmetten en het uitbreken van de ziekte; zo krijgen we dat de eerste zieken al weer beter zijn terwijl andere duiven juist weer een of vele verschijnselen vertonen. Een gezonde postduif heeft tegen het ornithose-complex een redelijke weerstand. Zijn de omstandigheden van de duiven echter niet optimaal (bijvoorbeeld te veel duiven in één hok, slechte voeding, tocht in het hok, sterke vermoeidheid, enz.) dan zullen de duiven vatbaarder zijn voor (deze) ziekte. Jonge duiven zijn gevoeliger voor het ornithose-complex dan oudere vogels die blijkbaar weerstand verkregen hebben. Elk jaar na de 2e of 3e vlucht (van jong of oud) zien we de meeste ornithosepatiënten. Blijkbaar zijn ze tijdens het transport besmet en hebben ze een vermoeiende vlucht gehad, waardoor ze erg gevoelig zijn voor deze ziekte. Jonge duiven zijn bijzonder gevoelig voor het ornithose-complex. De meeste verliezen zijn, afgezien van de weersomstandigheden, voor een groot deel te wijten aan het ornithose-complex. Vele jonge duiven worden ingekorfd in een toestand waarvan men nog niet kan zeggen 'deze duif is ziek', maar toch wel zo, dat zo’n duif geen kans heeft op een behoorlijke vlucht. Zulke duiven zijn dan een gevaar van besmetting voor andere duiven, zeer zeker wanneer er teveel duiven in één mand zitten, de temperatuur en vochtigheid te hoog zijn en het om langere transporten gaat.   Voorkomen Ondanks het feit dat we nog niet alles over deze ziekte weten, weten we toch wel hoe we die ziekte moeten voorkomen. De eerste maatregelen zijn; niet teveel duiven bij elkaar in een te kleine ruimte, een juist geventileerd hok en een dito transportauto. Verder is een goede hygiëne belangrijk, dus een schoon hok en een schone auto. Regelmatig ontsmetten met bijv. Koudijs droogontsmetter. Vochtige, klamme lucht doet de ziekte snel uitbreiden. Het blijkt ook dat jongere duiven geplaatst bij oudere duiven gevoeliger zijn en zodoende snel ziek kunnen worden Daarom is het sterk aan te bevelen nooit andere jongere (of duiven uit een ander hok) tussen de jonge duiven te plaatsen. Dit is één van de meest voorkomende fouten die gemaakt worden. De jonge duiven zullen dan besmet worden en (soms niet eens zichtbaar) gaan lijden aan het ornithose-complex en de gevolgen blijven niet uit; matige tot slechte prestaties en grote verliezen. Zorg er dus voor dat u één ronde jonge duiven in het jonge duivenhok hebt, zonder latere toevoegingen (ook al zouden het bijzonder goeden zijn).   Behandeling Het behandelen van de ziekte als zodanig, kan op twee manieren gebeuren. In de eerste plaats door medicamenten en in de tweede plaats door rust en warmte. Duiven die lijdende zijn aan het ornithose-complex kunnen behandeld worden door een injectie (met b.v.antibiotica) of door een kuur waarbij het geneesmiddel door het drinkwater wordt gedaan. Enten tegen het ornithose-complex is niet mogelijk. Er zijn wel medicamenten die de aandoening goed bestrijden; inspuiten of een drinkwaterkuur, eventueel een oogpoeder. Deze medicamenten zijn antibiotica, dus alleen door de dierenarts te gebruiken of af te geven. Wanneer liefhebbers elk jaar te kampen hebben met het ornithose-complex wordt wel aan de dierenarts gevraagd voor het vliegseizoen hun duiven te behandelen (dus niet enten) tegen ornithose. Doordat er dan vele kiemen gedood worden, is de kans kleiner dat deze duiven de eerste tijd last krijgen van het ornithose-complex.